Jan Kanty Andrusikiewicz

Urodzony w 1815 r., syn organisty w Gdowie w obwodzie bocheńskim. Jako szesnastoletni chłopak wziął udział w powstaniu listopadowym, a po jego upadku wrócił do Galicji gdzie był organistą i nauczycielem w Staniątkach i w Rychwałdzie. W 1834 r. przybył do Chochołowa mianowany organistą i nauczycielem szkółki parafialnej. W ciągu 12 lat rozwinął żywą działalność społeczną i oświatową. Jego własna biblioteka, licząca 700 książek, służyła całej ludności miejscowej. Równocześnie prowadził bez żadnego wynagrodzenia chłopom proces z baronem Borowskim, pisał im prośby i skargi. Był to typowy "burzyciel" chłopów, broniący ich przed uciskiem, pomagający im w walce z wyzyskiem obszarnika.

Prześladowanemu przez dziedzica i mandatariusza groziło oddanie w rekruty, ale obronił go dekret w sprawie nauczycieli wiejskich Przed wybuchem wśród takich prześladowań 12 lat przebyć, - trzeba nie małej duszy. – Miał on nieraz zamiar przenieść się gdzieindziej, a byłby tę posadę dostał, bo znany był u wielu księży ale nie chciał opuścić ludu, - który ukochał i od którego był kochany, i okolic, które go nadzwyczaj zajmowały….

W połowie 1845 r., pod wpływem księdza Głowackiego z Poronina, rozpoczął propagandę wśród chłopów, wykorzystując ich niezadowolenie, podsycając je i doprowadzając do tego, że „prawie cała – jak mówił później – niegdyś opozycja barońska była za sprawą narodową”. W lutym 1846 r. stał się Andrusikiewicz organizatorem powstania chochołowskiego. Po stłumieniu powstania aresztowany i więziony w Nowym Targu i we Lwowie, został skazany na 20 lat więzienia w Spielbergu. Zwolniony na skutek amnestii w 1848 r., po wyjściu z więzienia opiekował się jeszcze chochołowianami. Nie mogąc wrócić na stanowisko organisty w Chochołowie, pracował w papierni i hucie żelaza w Kamienicy koło Limanowej, gdzie zmarł na tyfus w 1850 roku.

Jak pisał o Janie Kantym Andrusikiewiczu Stanisław Eliasz Radzikowski w swojej książce "Powstanie chochołowskie"… Od tych – co go znali- szanowany i wysoko ceniony; tych, co go nie znali, wprawił przez ostatnie wypadki( mowa o powstaniu chochołowskim)- w zadziwienie, co to może miechodmuch…

Źródła:
  • „Galicja 1859-1914 polski Piemont? – Józef Buszko , KAW, Warszawa 1989r.
  • „Austriackie gadanie, czyli encyklopedia galicyjska” – Mieczysław Czuma, Leszek Mazan, ANABASIS, Kraków 1998r.